WITCH-Czarodziejki Wielkiej Sieci

Tańcz mała

ies domowy (Canis lupus f. familiaris syn. Canis familiaris, Canis lupus familiaris) – drapieżny ssak z rodziny psowatych udomowiony przez człowieka potomek wilka szarego, jego współczesna forma stworzona została za pomocą doboru sztucznego.
Spis treści
[ukryj]

* 1 Taksonomia
* 2 Budowa i wygląd
* 3 Wiek psa
* 4 Historia i udomowienie psa
o 4.1 Udomowienie
o 4.2 Historia psa domowego na ziemiach polskich
* 5 Użytkowość
* 6 Pies w kulturze i religiach
o 6.1 Psy na znaczkach pocztowych
* 7 Przypisy
* 8 Bibliografia
* 9 Zobacz też

Taksonomia [edytuj]

Karol Linneusz opisał naukowo psa w 1758 pod nazwą Canis familiaris Linnaeus, 1758. W tej samej pracy Linneusz opisał wilka pod nazwą Canis lupus. Kiedy uzgodniono, że pies prawdopodobnie pochodzi od wilka nazwa systematyczna (naukowa) psa została zmieniona zgodnie z zasadami nomenklatury zoologicznej na Canis lupus f. familiaris – czyli forma domowa wilka, w skrócie C. l. familiaris. Ze względu na powszechność stosowania pierwszej nazwy, jaką nadał psu Linneusz – Canis familiaris, w 2003 r. Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej dopuściła stosowanie obydwu nazw jako poprawnych nazw naukowych[1]. Zarówno Canis familiaris, jak i Canis lupus familiaris są poprawnymi nazwami systematycznymi psa domowego. W przypadku tej drugiej nazwy należy pamiętać, że w drodze wyjątku nie jest to trynominalna nazwa podgatunku, lecz uproszczony zapis nazwy formy udomowionej Canis lupus f. familiaris. Pies domowy nie jest podgatunkiem wilka.

Budowa i wygląd [edytuj]
Zobacz więcej w osobnym artykule: Anatomia psa.

Różnorodność ras psów, zarówno pod względem budowy jak i usposobienia, była obiektem badań m.in. grupy międzynarodowych naukowców z uniwersytetów Utah i brytyjskiego Waltham Center for Pet Nutrition, które należą do korporacji Mars, będącej producentem karmy dla psów. Otrzymane wyniki badań odkryły, że cechy fizyczne jak i charakterologiczne są zależne od genotypu. Badania koncentrowały się na wyszukiwaniu niewielkich różnic w materiale genetycznym, tak zwanych polimorfizmów pojedynczego nukleotydu [2].

W literaturze kynologicznej są przytaczane systemy identyfikacji ras, które mogą być oparte m.in na kryteriach ich użytkowości lub na cechach wyglądu zewnętrznego. David Alderton [3] (także Anna Maria Krämer) prezentuje podział ras psów ze względu na ich wzrost oraz masę ciała. Wymiary te, w zależności od rasy, wahają się od. ok. 25 cm do nawet ok. 1 metra wysokości w kłębie. Masa ciała psów jest rozpięta w granicach od 1 kg do ok. 100 kg. David Alderton wprowadza także ogólne rozróżnienie ras psów ze względu na:

* kształt głowy, gdzie wyróżnia trzy podstawowe kategorie:
o psy okrągłogłowe, głównie zaliczane są tu rasy posiadające krótkie kufy (tj. u rasy Cavalier King Charles Spaniel)
o psy długogłowe, z wydłużonymi kufami (np. Whippet)
o psy o kształcie głowy kwadratowym, o mocnych i krótkich szczękach (np. takich jak u Bullmastiffa)
* typ uszu, gdzie są wyszczególnione:
o uszy długie (tj. u rasy Bloodhound)
o uszy krótkie (Terier czeski), do których zaliczane są uszy łamane , czyli charakterystycznie wywinięte do przodu, tak jak występuje to np. u Foksteriera krótkowłosego lub u Owczarka szkockiego długowłosego
o uszy stojące (tego typu uszy występują np. u Syberiana)
* długość sierści, gdzie rasy psów są podzielone na trzy grupy:
o psy długowłose
o psy krótkowłose
o psy szorstkowłose

Istnieją rasy, w których występują odmiany psów o wszystkich trzech wariantach długości szaty (np. Wyżeł niemiecki, czy Jamnik), częściej jednak występuje któryś z wariantów w postaci dominującej (liczniejszej), preferowanej przez hodowców, na przykład z powodu lepszej użytkowości rasy o konkretnej długości włosa w określonych warunkach środowiskowych. Powyższy podział nie uwzględnia występowania ras psów całkowicie nieowłosionych (jak np. Nagi pies peruwiański) lub częściowo owłosionych (jak np. Chiński grzywacz).

Wiek psa [edytuj]

Określenia wieku u psa m.in. dokonuje się po oględzinach stanu uzębienia oraz ilości siwych włosów na głowie. U psów w okresie ok. 7 lat są widoczne starcia na kłach oraz siekaczach, w wieku 10-12 lat następuje wypadanie zębów.

Według Kazimierza Ściesińskiego zestawienie porównawcze wieku psa w stosunku do człowieka przedstawia się następująco:
pies człowiek
6 m-cy 10 lat
10 m-cy 14 lat
12 m-cy 15 lat
18 m-cy 20 lat
2 lata 24 lata
3 lata 28 lat
4 lata 32 lata
5 lat 36 lat
6 lat 40 lat

pies człowiek
7 lat 44 lata
8 lat 48 lat
9 lat 52 lata
10 lat 56 lat
11 lat 60 lat
12 lat 64 lata
13 lat 68 lat
14 lat 72 lata
15 lat 76 lat

Niemiecki uczony H. G. Niemandem podaje bardziej ogólne porównanie wieku psa z człowiekiem. Pierwszy rok życia psa w przełożeniu na życie człowieka to 14 lat. Drugi rok życia psa to 7 lat życia człowieka – czyli 2-letni pies to odpowiednik wiekowo 21-latka, a każdy następny rok życia psa stanowi 5 lat życia człowieka[4].
Tesem to egipska rasa psa, uważanego za przodka wszystkich chartów.
Pies z Borneo ma cechy psów ras pierwotnych, takich jak Basenji

Historia i udomowienie psa [edytuj]

Istnieje kilka teorii na temat pochodzenia psa domowego. Jednak opierając się na badaniach genetycznych, badacze wskazują na pochodzenie udomowionego psa od wilka (Canis lupus). Według Hansa Räbera, argumentami potwierdzającymi tę teorię są także:

* podobieństwa w kształcie powierzchni czwartych zębów przedtrzonowych
* ciężar mózgu psa jest najbardziej zbliżony do ciężaru i objętości mózgu wilka (u psa jest on mniejszy o ok. 30%, u szakala różnice były większe). Związane jest to z faktem skrócenia się u psa trzewioczaszki w stosunku do mózgoczaszki.
* badania krwi, wykazujące w budowie białek określonej grupy największe podobieństwa do krwi wilka
* badania etologiczne potwierdziły zbieżność zachowań społecznych wśród watah wilków i sfor psów.

Do kilku pozostałych teorii można zaliczyć tę do której przychylał się m.in. Karol Darwin. Sądził on że swój udział w powstaniu psa domowego mają kojoty i szakale, zwłaszcza na terenach ich naturalnego występowania (Ameryka Północna i Azja Mniejsza).

Istniała także hipoteza mówiąca o istnieniu wymarłego już, wspólnego praprzodka psa domowego, zbliżonego do psów dingo, czy psów pariasów.

Najstarszymi tekstami, świadczącymi o współistnieniu psa i człowieka, są teksty pochodzące z okresu kultury Sumeryjskiej[5].

Psy pochodzą prawdopodobnie z jednego obszaru Ziemi, Azji Wschodniej, gdzie wydzieliły się z gatunku wilka. Rozprzestrzeniły się potem po całej planecie, konkurując z miejscowymi populacjami wilków. Świadczy o tym ich mniejsza różnorodność w miarę geograficznego oddalenia od Azji Wschodniej. Po udomowieniu psa przez człowieka nastąpiła mutacja w jednym z genów (został on ostatnio zidentyfikowany), w wyniku której powstały rasy małych psów. Musiały być one atrakcyjne dla człowieka, który starał się utrzymywać populację niewielkich psów, pomimo ich mniejszej użyteczności w polowaniu i gorszego przystosowania do życia w prehistorycznych warunkach. Obecnie ze wszystkich gatunków ssaków psy wykazują największą różnorodność.

Udomowienie [edytuj]
Pies nierasowy. W latach 50. prowadzone badania w Stanach Zjednoczonych oraz Szwajcarii potwierdziły, że z całej populacji psów występujących w tych krajach tylko 25% stanowią psy rasowe, pozostała część to w różnej proporcji mieszańce [6]

Początki udomowienia psa szacuje się na ok. 17-12 tys. lat[7], był on używany przez myśliwych z Syberii, pojawia się też w Palestynie oraz w Iraku.

Do najstarszych ośrodków udomowienia psa zaliczyć można obszary Europy, gdzie znaleziono najstarsze szczątki tego zwierzęcia, czyli rejony Danii, Niemiec i Anglii, a także odkrycia z okolic Izraela, Iranu, Japonii, czy Turcji. Odkryto także, że na terenach Idaho, w Stanach Zjednoczonych 10 000 lat temu także żył przedstawiciel psa domowego.

Współczesne prace archeologiczne prowadzone w jaskini Goyet na terenie Belgii, odkryły pozostałości szkieletu psa pochodzące sprzed 31 tysięcy lat. Odkrycie weryfikuje dotychczasowe poglądy na temat czasu i miejsca udomowienia psa i wskazuje ludzi z kultury oryniackiej, jako pierwszych hodowców tych zwierząt. Wykorzystywano je do transportowania zwierzyny łownej oraz do jej wytropienia. Analiza izotopowa pozostałości kostnych pozwala określić z pewnym prawdopodobieństwem, że pierwsze udomowione psy wyglądem były zbliżone najbardziej do współczesnych Siberianów Husky, tylko, że były od nich większe [8].

Althaus wyróżnił cztery fazy w procesie domestykacji psa:

* faza symbiozy, w której zarówno wilk (odpadki żywieniowe) jak i człowiek (czujność wilka ostrzegająca przed zbliżającym się niebezpieczeństwem) czerpią korzyści z współistnienia.
* faza zacieśnienia więzów z człowiekiem, stopniowe blokowanie dostępu do zwierząt dziko żyjących.
* faza świadomej selekcji hodowlanej na potrzeby człowieka.
* faza hodowli psa ze względu na jego eksterier.

Kości wilka odnaleziono u boku szczątków ludzkich tak starych jak człowiek z Boxgrove w Surrey, datowanych na 400 tysięcy lat p.n.e. Czaszki wilków wyłowione z zatopionego obozu nomadów, którzy przeszli z Syberii na Alaskę, są niemal takie same, jak czaszki ich przodków z Boxgrove. Ich szczęki były mniej wysunięte do przodu, a zęby bardziej stłoczone, ale z wyglądu były to nadal czaszki dzikich zwierząt.

Mniej więcej w tym samym czasie myśliwi zaczęli chętniej używać strzał niż włóczni. Wilki – już prawie psy – stały się bardziej użyteczne (np. do przynoszenia upolowanej zdobyczy) i zaczęły się cieszyć ludzką "przyjaźnią", jako zwierzę użytkowe. Darwin napisał kiedyś, że w czasach głodu ludność Ziemi Ognistej prędzej zjadłaby własne stare kobiety, niż swe psy.[potrzebne źródło] W Ein Mallah w Izraelu, w grobie "pierwszych farmerów", znaleziono szkielet szczeniaka pochowanego obok dziecka. Dzikie zwierzęta stały się członkami rodziny. Wkrótce ich pysk uległ skróceniu, zęby zmalały, oczy powiększyły się i stały okrągłe.

Pozostałością po tamtym prymitywnym zwierzęciu jest śpiewający pies z Nowej Gwinei oraz dingo. Dingo nie zmienił się wiele od tamtych czasów, ale od tego czasu psy rozprzestrzeniały się po całym prawie świecie (z wyjątkiem Afryki, która była od nich wolna aż do ery żelaza) równie szybko jak ludzie.

Historia psa domowego na ziemiach polskich [edytuj]

Rudolf Kryspin w "Historii psa i kynologii" pisze[9], że najstarszą pozostałością psa domowego na terenie Polski, jest czaszka odkryta w okolicach Sandomierza, datowana na ok. 4 tysiące lat p.n.e. Na tamtych terenach znaleziono także grób z 1700 roku p.n.e., w którym pochowano człowieka z pięcioma psami, prawdopodobnie członka starszyzny rodowej. Wykopaliska szczątków psów pochodzące z okolic Opola dostarczają informacji o dwóch typach psów hodowanych w tamtych rejonach:

* pierwszy to typ większego psa, wyglądem zbliżonego do wilka
* drugi typ był mniejszy i zbliżony do szpica.

W okresie średniowiecza na ziemiach polskich najliczniej występowały psy wykorzystywane do polowań na grubego zwierza. Do takich psów zaliczano charty, ogary, wyżły i brytany. Przywilej polowania oraz trzymania psów wyznaczonych do tego zadania przypadał królom i możnowładcom, ale także opatom oraz biskupom. Później psy hodowała również szlachta ziemiańska, w celu polowań na drobną zwierzynę.

Wraz ze spadkiem liczebności zwierzyny leśnej oraz z nasileniem się karczowania coraz większych połaci lasu zaczęto rezygnować z hodowli brytanów i ograniczać liczbę chartów i ogarów. W nowych warunkach dobrze radziły sobie legawce, w tym "wyżeł polski – wodołaz", który jest jednym z przodków wyżłów niemieckich szorstkowłosych.

Polskim źródłem informacji, dotyczącej ras psów i ich hodowli z okresu I połowy XVII wieku, jest książka pod tytułem "Myślistwo z Ogary" autorstwa Jana Ostroroga. Dokument ten jest podręcznikiem hodowli ras psów najpopularniejszych w tamtym okresie, czyli poświęcony głównie ogarom i chartom.

Na terenach nizinnych od XVI wieku trzymano łagodne psy strzegące stad owiec, a rozpowszechnione wraz z progresem hodowli tego typu rogacizny. Literatura angielska podaje[10], że importowane do Szkocji 6 sztuk polskich owczarków nizinnych przyczyniło się do powstania rasy Bearded Collie. Teza ta jednak wydaje się wątpliwa dla Hansa Rābera, który twierdzi, że "według wiarygodnych źródeł jeszcze przed rokiem 1514 istniały na wyspie psy o rozczochranym włosie". Autor ten zakłada, że właśnie te psy były przodkami Bobtaila i Bearded Collie [11]

Użytkowość [edytuj]
Owczarek belgijski Malinois podczas służby w amerykańskiej jednostce wojskowej w Iraku.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Grupy ras psów domowych.

Psy ze względu na funkcje jakie pełnią dla człowieka, zostały podzielone na typy, bądź grupy związane z użytkowością. Wykorzystywane są jako:

* psy myśliwskie
o tropowce (Bloodhound)
o legawce (Pudelpointer)
o płochacze (płochacz niemiecki)
o posokowce (Posokowiec bawarski)
o gończe (Gończy Hamiltona)
o norowce (jamnik)
o psy aportujące (Curly Coated Retriever)
* psy ratownicze (Nowofundland)
* psy pasterskie (Anatolian)
o psy zaganiające (Bouvier des Flandres)
* psy stróżujące (Mastif tybetański)
o psy stróżująco-obronne (Doberman)
* psy służbowe wykorzystywane na potrzeby wojska (Czarny terier), policji (Owczarek niemiecki), służb celnych (chodsky pes)
* psy zaprzęgowe (Siberian Husky)
* psy wyścigowe (Greyhound)
* psy reprezentacyjne i do towarzystwa (Pudel miniaturowy)
* psy hodowane w celach konsumpcyjnych (nagi pies meksykański)
* psy wiejskie (Hovawart)
* psy hodowane w celach terapeutycznych (Labrador Retriever)

Pies w kulturze i religiach [edytuj]
Bar dla psów przy zajeździe obok pałacu Rosendals w dzielnicy Sztokholmu Djurgården.

Psy na znaczkach pocztowych [edytuj]

Pies w filatelistyce pojawił się obok pierwszego znaczka pocztowego w Anglii w 1840 roku pod postacią jaką dziś nazwalibyśmy całostką pocztową czyli tzw. koperty Mulread'ego[12].

Od tego czasu pies często gościł na znaczku pocztowym jako serie lub pojedyncze egzemplarze, przedstawiające poszczególne rasy lub jako motyw w sztuce. Często jest elementem kasownika okolicznościowego zarówno z okazji wystaw psów rasowych, jak też różnego typu imprez np. wyścigów na Alasce czy uczczenia rocznicy stulecia Kanadyjskiego Zarządu Hodowców Psów[13]. Pies jest znakiem zodiakalnym w chińskim Kalendarzu Księżycowym, co w 1994 i 2006 roku skrzętnie wykorzystały poczty świata.

Pies na znaczku pocztowym corocznie jest emitowany w kilkunastu krajach. Kasowników również nie brakuje, prym wiodą Stany Zjednoczone, Niemcy i Francja. Polska emitowała serie z psami w następujących latach: 1963 (w tym znaczek na którym znajduje się błąd w pisowni)[14] 1969, 1989, 2002[15] i 2006, z okazji Światowej Wystawy Psów Rasowych organizowanej po raz pierwszy w Polsce, w Poznaniu. Pierwszy polski znaczek z psem ukazał się w 1938 roku z okazji V Ogólnopolskiej Wystawy Filatelistycznej w Warszawie.

Stub sekcji Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Przypisy

1. ↑ Zobacz Zasady tworzenia nazw systematycznych#Wyjątki
2. ↑ Piotr Kościelniak: Psi charakter ukryty w DNA (pl). [dostęp 30 czerwca 2008].
3. ↑ David Alderton "Psy" str. 28 -37
4. ↑ Krystyna Milczarek "Pies" str. 82
5. ↑ Katarzyna Filipczak, "Pies w życiu i wierzeniach naszych przodków", "Pies" nr 1/2000
6. ↑ Hans Räber "Encyklopedia Psów Rasowych" Tom I, str. 15
7. ↑ Verginelli et al., Mitochondrial DNA from Prehistoric Canids Highlights Relationships Between Dogs and South-East European Wolves, Molecular Biology and Evolution 2005 22(12):2541-2551; doi:10.1093/molbev/msi248 (en)
8. ↑ Dwa razy dłuższa historia psa, "Rzeczpospolita" z 22 października 2008, str. A21, numer 248 (8149)
9. ↑ M. Rudolf Kryspin "Psy rasowe w Polsce; Historia psa i kynologii" str. 12-13
10. ↑ M. Rudolf Kryspin "Psy rasowe w Polsce; Historia psa i kynologii" str. 12-13
11. ↑ Hans Rāber, "Encyklopedia psów rasowych" tom I, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 1999, s.356
12. ↑ en:Mulready stationery
13. ↑ [link widoczny dla zalogowanych]
14. ↑ [link widoczny dla zalogowanych]
15. ↑ [link widoczny dla zalogowanych]

Bibliografia [edytuj]

* Eva-Maria Krämer "Rasy psów", Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2003
* Hans Räber "Encyklopedia psów rasowych" tom I, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 1999
* Hans Räber "Encyklopedia psów rasowych" tom II, Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa 2001
* David Alderton "Psy"', Wiedza i Życie, Warszawa 2006
* Jerzy Kapyś "Boksery", P.W. EGROS – Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., Warszawa 1995
* Małgorzata Jurek "Prawdziwy Przyjaciel American Staffordshire Terrier"', Wydawnictwo Alkon, Komorniki 1999

Zobacz też [edytuj]
Portal
Portal:
Kynologia

* kynologia
* terapia z udziałem psa
* rasy psów
* wystawa psów
* cmentarz dla zwierząt

Źródło: „http://pl.wikipedia.org/wiki/Pies_domowy”
Kategorie: Psowate • Zwierzęta hodowlane • Kynologia
Ukryte kategorie: Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł od 2007-04 • Zalążki sekcji artykułów
artykułszkicdyskusjaedytuj szkichistoria i autorzy
Widok

* Artykuł
* Szkic
* dyskusja
* Edytuj szkic
* historia i autorzy

osobiste

* Logowanie i rejestracja

Szukaj

nawigacja

* Strona główna
* Kategorie artykułów
* Bieżące wydarzenia
* Losuj stronę

zmiany

* Zgłoś błąd
* Zgłoś złą grafikę
* Częste pytania (FAQ)
* Kontakt z Wikipedią
* Wspomóż Fundację

dla edytorów

* Ostatnie zmiany
* Zasady edytowania
* Pomoc
* Portal wikipedystów

narzędzia

* Linkujące
* Zmiany w dolinkowanych
* Strony specjalne
* Wersja do druku
* Link do tej wersji
* Cytowanie tego artykułu

W innych językach

* Afrikaans
* العربية
* Aragonés
* Asturianu
* Aymar aru
* Azərbaycan
* Bamanankan
* বাংলা
* Bân-lâm-gú
* Башҡорт
* བོད་ཡིག
* Brezhoneg
* Български
* Català
* Česky
* Cymraeg
* Dansk
* Deitsch
* Deutsch
* Diné bizaad
* Eesti
* Ελληνικά
* Emiliàn e rumagnòl
* English
* Эрзянь
* Español
* Esperanto
* Euskara
* Eʋegbe
* فارسی
* Français
* Furlan
* Gaelg
* Gàidhlig
* Galego
* 𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺
* Hak-kâ-fa
* 한국어
* हिन्दी
* Hrvatski
* Ido
* Bahasa Indonesia
* Interlingua
* isiXhosa
* isiZulu
* Íslenska
* Italiano
* עברית
* Basa Jawa
* Kapampangan
* Kiswahili
* Коми
* Kreyòl ayisyen
* Latina
* Latviešu
* Lëtzebuergesch
* Lietuvių
* Líguru
* Lumbaart
* Magyar
* മലയാളം
* मराठी
* Bahasa Melayu
* Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄
* Nāhuatl
* Nederlands
* Nedersaksisch
* Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ
* 日本語
* ‪Norsk (bokmål)‬
* ‪Norsk (nynorsk)‬
* Nouormand
* Occitan
* Português
* Română
* Runa Simi
* Русский
* Саха тыла
* Gagana Samoa
* Sicilianu
* සිංහල
* Simple English
* Slovenčina
* Slovenščina
* Ślůnski
* Српски / Srpski
* Srpskohrvatski / Српскохрватски
* Suomi
* Svenska
* Tagalog
* தமிழ்
* Tatarça/Татарча
* తెలుగు
* ไทย
* Tiếng Việt
* Тоҷикӣ
* ᏣᎳᎩ
* Türkçe
* Українська
* Vèneto
* Võro
* Walon
* West-Vlams
* ייִדיש
* 粵語
* Žemaitėška
* 中文

Powered by MediaWiki
Wikimedia Foundation

* Tę stronę ostatnio zmodyfikowano 19:18, 18 gru 2008.
*

Tańcz mała

SKONCZYLEM PISAC